Film BBC Pożyczone Pastwisko z 1960

Wersja angielska: BBC documentary Borrowed Pasture 1960

Borrowed Pasture 1960 BBC documentary directed by John Ormond, narrated by Richard Burton
Pożyczone Pastwisko, Borrowed Pasture, film dokumentalny BBC z 1960, reżyseria John Ormond, tekst czyta Richard Burton

Bohaterowie filmu dokumentalnego BBC Borrowed Pasture, Pożyczone Pastwisko, fotograf Eugeniusz Okołowicz i elektryk Włodzimierz Bułaj byli na początku drugiej wojny światowej, we wrześniu 1939, żołnierzami Wojska Polskiego. Następnie przedostali się na Litwę, gdzie zostali internowani, aby uniknąć niewoli u Niemców lub Rosjan. Sowieci zajęli Litwę wiosną 1940 roku i przenieśli internowanych Polaków do obozów rosyjskich. Wśród nich był również dziadek mojej żony Aleksander Głuchowski.

Włodzimierz Bułaj, electrician, former Polish Army WWII soldier, at the Penygaer Farm in Carmarthenshire, Wales, in 1960 documentary Borrowed Pasture
Włodzimierz Bułaj, elektryk, żołnierz armii polskiej w drugiej wojnie światowej, na Penygaer Farm w hrabstwie Carmarthenshire, Walia, w filmie dokumentalnym BBC Borrowed Pasture, Pożyczone Pastwisko, z 1960
Eugeniusz Okołowicz, photographer, former Polish Army WWII soldier, at the Penygaer Farm in Carmarthenshire, Wales, in 1960 documentary Borrowed Pasture
Eugeniusz Okołowicz, fotograf, żołnierz armii polskiej w czasie drugiej wojny światowej, na Penygaer Farm w harbstwie Carmarthenshire, Walia, w filmie dokumentalnym BBC Borrowed Pasture, Pożyczone Pastwisko, z 1960

Obozy, w których Włodzimierz/Wlodek Bułaj był przetrzymywany, są zaznaczone kolorem żółtym na załączonej mapie:

Litwa: Wiłkomierz
Związek Radziecki:
Juchnów, Kaługa Obłast, od 15 lipca 1940
Ponoj na Półwyspie Kola, Murmańsk Oblast, od 6 czerwca 1941
Juża, Iwanowo Obłast

Obozy, w których Eugeniusz Okołowicz był przetrzymywany, są zaznaczone kolorem niebieskim na mapie:

Litwa: Mejszagoła
Związek Radziecki:
Kozielsk, od 13 lipca 1940
Griazowiec, Wołogda Obłast, od 2 lipca 1941 do 3 września 1941

Znak pomarańczowy wskazuje Tatiszczewo w Obłasti Saratov, gdzie obaj dotarli we wrześniu 1941. Był to jeden z punktów zbornych dla żołnierzy polskich i ich bliskich po wypuszczeniu z obozów rosyjskich w następstwie niemieckiego ataku na Związek Radziecki w czerwcu 1941.

Locations associated with Włodzimierz Bułaj and Eugeniusz Okołowicz, Soviet camps 1940-1941
Miejsca związane z Włodzimierzem Bułajem i Eugeniuszem Okołowiczem. Kolor zielony – Penygaer Farm w Walii, żółty – obozy, w których Włodzimierz Bułaj był internowany i więziony w 1939-1941, niebieski – obozy, w których Eugeniusz Okołowicz był internowany i więziony w 1939-1941, pomarańczowy – Tatiszczewo, jeden z punktów zbornych żołnierzy polskich wypuszczonych z obozów rosyjskich po ataku Niemiec na Związek Radziecki.

Zwróćmy uwagę na położenie obozu Ponoj na końcu półwyspu Kola. Jest to tundra na pustkowiu, daleko od osad ludzkich. Sowieci nazwali to miejsce ‘punkt Ponoj’. Więźniów w tym obozie było około 4 tysięcy. Wielu z nich zmarłoby w nadchodzących miesiącach, gdyby byli trzymani tam dłużej. Dokumenty NKWD stwierdzają, że polscy jeńcy wojenni mieli być tam wykorzystani do budowy pasa startowego dla samolotów. Jest jednak oczywiste, że śmiertelność wśród więźniów byłaby ogromna. Taki zapewne był cel: zabić zimnem, wyczerpaniem i głodem.

Dziadek mojej żony był więziony w Kozielsku i Griazowcu w tym samym czasie, co Okołowicz. W kwietniu i w maju 1940 Rosjanie zamordowali w Katyniu w pobliżu Smoleńska tysiące polskich jeńców wojennych z obozu w Kozielsku. Z tego względu powojenny powrót do Polski pod dyktaturą komunistyczno-radziecką był bardzo ryzykowny. Wielu Polaków internowanych na Litwie i później więzionych w obozach radzieckich mieszkało w Polsce wschodniej, która po drugiej wojnie światowej była okupowana przez Związek Rodziecki. Tak było w przypadku Głuchowskiego i tak mogło być też w przypadku Bułaja i Okołowicza.

Aleksander Głuchowski przybył po wojnie do Polski w 1947, aby połączyć się z synem, którego widział po raz ostatni w 1939. Żona zmarła z głodu, wycieńczenia i choroby w 1945. Został aresztowany przez komunistyczną tajną policję i uwięziony. Zmarł w 1952 w wieku 45 lat.

Gazeta Western Mail (Glamorgan County) w numerze z 22 grudnia 1959 odnotowała, że operator kamery William Greenhaigh służył do mszy odprawionej na farmie:

Ubrany w gumowce, niedawno służył na mszy rzymskokatolickiej dla dwóch starszych Polaków na odległej farmie w Carmarthenshire.

Pracuje w walijskiej ekipie telewizyjnej BBC, która kręciła sceny do filmu “Pożyczone Pastwisko” – z udziałem polskich rolników, którzy opuścili swoją ojczyznę i osiedli w Walii.

 

Coventry Evening Telegraph, 15 czerwca 1960 r., w artykule Tribute to Courage of Polish Farmers:

Coventry Evening Telegraph, 15 czerwca 1960, w artykule “Tribute to Courage of Polish Farmers”:

Szczęśliwe zakończenie otrzymała jedna z najbardziej fascynujących historii o ludzkich losach w ostatnich latach rozpoczęta w chwili, kiedy około 100 walijskich gospodarstw weszło w posiadanie polskich byłych żołnierzy po zakończeniu wojny.

 

Wśród nich są Eugeniusz Okolowicz i Włodek Bulaj, którzy pożyczyli wystarczająco dużo pieniędzy na zakup niepłodnych akrów i zrujnowanych budynków Farmy Penygaer, Trawsmawr, Carmarthen, które stały opuszczone przez 20 lat.

 

Niewiele wiedzieli o rolnictwie, ale udało im się oczyścić górski strumień do starego młyna i wykorzystać generator prądu elektrycznego. Żyjąc na kilku artykułach spożywczych i dwóch puszkach mięsa tygodniowo, wyhodowali małe stado bydła i znaleźli zbyt na produkowane przez nich mleko. Znaleźli też stary ciągnik, który kupili za 4 funty i 10 szylingów.

 

Dziś nadal pracują 18 godzin dziennie. Ich jedynym kontaktem ze światem jest cotygodniowe spotkanie ze sprzedawcą wędrownym i wizyta polskiego księdza raz na pół roku.

[…]

Waleczne zmagania tych dwóch mężczyzn zostały przedstawione w filmie “Pożyczone Pastwisko” pokazanym w ubiegłym miesiącu w telewizji BBC.  Hawker Siddeley Group zaoferowała tym polskim rolnikom jeden ze swoich kombajnów marki Gloster, warty około 300 funtów. Oferta została szybko przyjęta.

 

Wręczenie maszyny – wykonanej przez tych samych mistrzów mechaniki, którzy zaprojektowali myśliwce Gloster Javelin i Gloster Meteor – odbyło się wczoraj na Farmie Penygaer. Prezent przekazał członek zarządu firmy Gloster, pan W. W. W. Downing.

Coventry Evening Telegraph, 15 June 1960, article Tribute to Courage of Polish Farmers
Fragment artykułu “Tribute to Courage of Polish Farmers” w Coventry Evening Telegraph, 15 czerwca 1960

W piątek 6 stycznia 1961, The South Wales Gazette, Monmouthshire, napisała

Film dokumentalny telewizji BBC zatytułowany “Pożyczone Pastwisko”, który będzie można obejrzeć w środę, wzbudził duże zainteresowanie, kiedy został pokazany po raz pierwszy w maju ubiegłego roku. […]

 

Film, którego scenarzystą i producentem jest John Ormond, opowiada historię dwóch żołnierzy Armii Polskiej osiadłych na zaniedbanym gospodarstwie na zboczu wzgórza w hrabstwie Carmarthenshire. […]

 

Najbardziej poruszające ujęcie filmu przedstawia samotność jednego z tych rolników, Włodka Bułaja. Bułaj nie widział swojej żony od 22 lat.

 

John postanowił pomóc Bułajowi w załatwieniu wizy polskiej i wizy brytyjskiej dla pani Bułaj, aby mogła ona przyjechać do Walii.

 

Widzowie filmu wystąpili z pomocą, przysyłając pieniądze. Po miesiącach opóźnień pani Bułaj dotarła na farmę, a spotkanie z mężem odbyło się w domu Ormonda. Teraz może przebywać w Wielkiej Brytanii na stałe.

Artykuł mówi o “wizy polskiej i wizy brytyjskiej dla pani Bułaj”. To może oznaczać, że rodzina mieszkała w Polsce wschodniej okupowanej po drugiej wojnie światowej przez Związek Radziecki.

Oto scena z filmu, w której Włodek ogląda zdjęcia rodzinne. Jego mała córeczka, którą widział po raz ostatni w 1939, właśnie wyszła za mąż.

BBC 1960 documentary Borrowed Pasture, Włodzimierz Bułaj is looking at pictures of family last seen twenty years earlier
Scena z filmu dokumentalnego BBC “Pożyczone Pastwisko” z 1960, w której Włodzimierz Bułaj ogląda zdjęcia swojej rodziny, z którą nie widział się od dwudziestu lat
BBC 1960 documentary Borrowed Pasture, Włodzimierz Bułaj is looking at his daughter's wedding picture
Film dokumentalny telewizji BBC “Pozyczone Pastwisko” z 1960. Włodzimierz Bułaj patrzy na zdjęcie ślubne swojej córki

Jednak w 1963, nieco ponad dwa lata po przyjeździe żony, Włodzimierz Bułaj zmarł. Co stało się z jego żoną, panem Okołowiczem i gospodarstwem?

Osobisty wymiar tej historii jest ściśle związany z komunistyczną polityką eliminacji i izolacji każdego, kto nie chciał służyć totalitarnemu systemowi. Wspomniałem o dziadku mojej żony, któremu komuniści nie pozwolili dzyskać syna, dziś mojego teścia, i uwięzili go po jego powrocie do Polski w 1947.

Gospodarstwa moich dziadków w Polsce wschodniej zostały po drugiej wojnie światowej zagrabione przez władze radzieckie. Niemal cała rodzina po stronie mojej mamy została uwięziona w obozach koncentracyjnych w różnych częściach Związku Radzieckiego. Niektórzy z nich byli torturowani. Moi rodzice poznali się w obozie. Później, w latach 1980-ch, władze radzieckie odmówiły pozwolenia na moją wizytę u rodziny nadal pozostającej na terytorium okupowanym przez Związek Radziecki. W roku 2015, po wielu latach nękania i znęcania się, moja żona i ja zostaliśmy wyrzuceni z naszych miejsc pracy w Państwowej Szkole Muzycznej w Zielonej Górze i Universitecie w Poznaniu. Pomimo oficjalnych deklaracji, polityka komunsityczna jest kontynuowana. Znajduję się teraz w Londynie w Wielkiej Brytanii, dokąd przybyłem w 2016, podczas gdy moja żona pozostaje w Polsce. Historia Bułaja, Okołowicza, Głuchowskiego i innych się nie skończyła. Trwa dalej.

https://twitter.com/LechSBorkowski
https://lsborkowski.com/pol/